AUTOR: Tomasz Karlikowski
DATA: 20.08.2020
KATEGORIA: Odmowa wypłaty
Od kilku lat wzrasta popularność rowerów, elektrycznych hulajnóg i innych podobnych środków transportu. Umożliwiają one osiąganie dość znacznych prędkości (ok. 25 km/h w przypadku elektrycznych hulajnog, w przypadku rowerów nawet więcej), ale ich użytkowanie nie wiąże się z obowiązkiem wykupu jakiegokolwiek ubezpieczenia. Wypadek z ich udziałem, może oznaczać dla poszkodowanego brak możliwości uzyskania odszkodowania, jeśli sprawca okaże się niewypłacalny lub nie uda się ustalić jego tożsamości. Warto wiedzieć, że w takich przypadkach, pod pewnymi warunkami poszkodowany może starać się o odszkodowanie od Skarbu Państwa.
W typowym wypadku komunikacyjnym sprawcą jest zazwyczaj kierowca pojazdu mechanicznego (samochodu osobowego, ciężarówki itp.), a poszkodowanym jest kierowca innego pojazdu, pasażer, względnie pieszy. W takim przypadku dochodzenie przez poszkodowanego odszkodowania z tytułu doznanych obrażeń jest relatywnie nieskomplikowane. Każdy posiadacz pojazdu mechanicznego zobowiązany jest do wykupienia ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, w związku z czym poszkodowany może dochodzić odszkodowania od ubezpieczyciela. Jeśli nawet posiadacz pojazdu zaniedbał tego obowiązku, odpowiedzialność względem poszkodowanego ponosi Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. Problemem dla poszkodowanego na ogół jest jedynie wysokość należnego mu odszkodowania, a nie to, do kogo powinien się po nie zgłosić i czy ten ktoś w ogóle ma z czego zapłacić. Inaczej jest jednak, gdy sprawcą wypadku jest rowerzysta lub użytkownik e-hulajnogi. Po pierwsze, ma on większe możliwości ucieczki z miejsca wypadku bez rozpoznania – rowery i e-hulajnogi nie mają swoich tablic rejestracyjnych, a kask, inne elementy odzieży lub po prostu brak monitoringu mogą skutecznie uniemożliwić zidentyfikowanie sprawcy. Po drugie, nawet jeśli sprawca zatrzyma się albo zostanie ujęty i jego dane zostaną ustalone, może się okazać, że nie ma ubezpieczenia OC, a sam jest osobą niewypłacalną. Mało kto wie, że w takim wypadku, poszkodowanemu (w przypadku jego śmierci – osobie najbliższej) może przysługiwać tzw. kompensata od Skarbu Państwa.
Kompensata – kiedy przysługuje?
Ustawa z dnia 07.07.2005 r. o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych czynów zabronionych przewiduje, że w pewnych sytuacjach, poszkodowany (lub – jeśli poniósł śmierć – osoba dla niego najbliższa) może domagać się kompensaty od Skarbu Państwa. Muszą być spełnione następujące warunki:
1) poszkodowany wskutek przestępstwa poniósł śmierć albo doznał średniego lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu;
2) poszkodowany nie może uzyskać odszkodowania od sprawcy (sprawców) przestępstwa, ubezpieczyciela lub ze środków pomocy społecznej. Jeżeli uzyskał z tych źródeł częściowe odszkodowanie, kompensata przyznana może być w zakresie niezaspokojonej części.
Nie mogą zatem korzystać z tej ustawy osoby, które doznały jedynie lekkiego uszczerbku lub poniosły wyłącznie straty materialne (np. potłuczone okulary lub telefon).
Ile można uzyskać?
Możliwości dochodzenia kompensaty od Skarbu Państwa doznają pewnych ograniczeń. Pokryciu przez Skarb Państwa podlegają wyłącznie następujące szkody:
a) utracone dochody i inne środki utrzymania;
b) koszty leczenia i rehabilitacji;
c) koszty pogrzebu (w przypadku śmierci poszkodowanego wskutek przestępstwa).
Obowiązują ponadto limity kwotowe:
a) 60.000 zł w przypadku, gdy poszkodowany poniósł śmierć;
b) 25.000 zł w pozostałych przypadkach.
Wysokość kompensaty może zostać ponadto ograniczona proporcjonalnie do stopnia ewentualnego przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody i jej rozmiarów.
Jak dochodzić kompensaty?
Podstawowym, wstępnym warunkiem dochodzenia kompensaty jest zgłoszenie wypadku organom ścigania i przeprowadzenie przez nie postępowania karnego. Kompensata nie przysługuje bowiem, jeśli do wypadku nie doszło wskutek przestępstwa. Nie jest jednak konieczne, by sprawca został ustalony i ukarany.
Wniosek o kompensatę od Skarbu Państwa należy złożyć w sądzie rejonowym właściwym dla miejsca zamieszkania osoby uprawnionej, w terminie 3 lat od ujawnienia się skutku czynu zabronionego, ale nie później niż w terminie 5 lat od jego popełnienia, pod rygorem wygaśnięcia prawa do kompensaty. Wniosek składa się na urzędowym formularzu i należy do niego dołączyć odpis zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, odpisy orzeczeń wydanych w postępowaniu karnym, odpisy zaświadczeń lekarskich lub opinii biegłych dotyczących doznania przez ofiarę uszczerbku na zdrowiu oraz inne dokumenty potwierdzające informacje zawarte we wniosku (np. dotyczące utraconych dochodów). Należy też złożyć oświadczenie, że nie udało się uzyskać odszkodowania od sprawcy, z tytułu ubezpieczenia lub ze środków pomocy społecznej. Przepisy nie wymagają przy tym uprzedniego pozwania sprawcy i wszczynania egzekucji komorniczej
Sąd rozstrzyga o zasadności wniosku w trybie nieprocesowym, prowadzonym z obowiązkowym udziałem prokuratora. Kompensata wypłacana jest ze środków budżetu państwa przez sąd rejonowy, który wydał orzeczenie o przyznaniu kompensaty, w terminie miesiąca od dnia jego uprawomocnienia się.
Warto znać swoje prawa
Ustawa z dnia 07.07.2005 r. obwiązuje już 15 lat, niemniej pozostaje aktem prawnym praktycznie martwym. Opublikowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich statystyki pokazują, że rocznie w całym kraju wszczynanych jest zaledwie około setki postępowań na podstawie tej ustawy, a suma zasądzonych wypłat oscyluje wokół 300 tys. zł rocznie. Z pewnością nie odzwierciedla to skali przypadków, w których mogłaby znaleźć zastosowanie, tym bardziej, że ustawa ta odnosi się do wszystkich spraw, gdzie wskutek popełnionego przestępstwa pokrzywdzony poniósł śmierć lub doznał ciężkiego lub średniego uszczerbku na zdrowiu, a więc nie tylko do wypadków komunikacyjnych. Niska ilość wniosków o kompensaty wynika przede wszystkim z nieznajomości swych praw przez osoby pokrzywdzone. Tymczasem, jeśli wzrastająca liczba użytkowników e-hulajnóg, rowerów i innych podobnych urządzeń nadal nie będzie objęta obowiązkowymi ubezpieczeniami OC, to wzrastać będzie także liczba przypadków, w których ustawa ta będzie dla pokrzywdzonych jedynym narzędziem uzyskania chociaż w części realnego odszkodowania.
