Czy świadczenia otrzymane od ubezpieczyciela należy opodatkować?

Ponieważ zbliża się koniec kwietnia, a więc czas rozliczeń podatkowych, musimy pamiętać, że także niektóre ze świadczeń otrzymanych od ubezpieczyciela należy wykazać w zeznaniu rocznym. Które świadczenia będą rodziły więc obowiązek podatkowy, a w przypadku jakich świadczeń będzie miało zastosowanie zwolnienie podatkowe?

Co do zasady, kwoty otrzymane od ubezpieczyciela są wolne od podatku.

Tytułem wprowadzenia, w myśl art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 1426), (dalej u.p.d.o.f.) opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku. W przepisie art. 21 ust. 1 u.p.d.o.f. zawarto natomiast katalog kwot wolnych od podatku dochodowego. W jego pkt 4 wymieniono kwoty otrzymane z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych, a więc świadczenia do wypłaty których zobowiązany jest ubezpieczyciel w związku z zawartą umową ubezpieczenia.

Z powyższego wynika ogólna zasada zwolnienia podatkowego, dla wszystkich otrzymanych odszkodowań i innych świadczeń z tytułu ubezpieczeń osobowych lub majątkowych (w tym ubezpieczenia OC posiadacza pojazdu mechanicznego).

Jak to zwykle bywa, od każdej zasady przewidziane są wyjątki. Świadczenie wypłacone z tytułu ubezpieczenia majątkowego lub osobowego będzie podlegało zwolnieniu z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych, tylko i wyłącznie, jeżeli świadczenie to nie mieści się w ramach kwot otrzymanych jako odszkodowania za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą lub prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej, z których dochody są opodatkowane zgodnie z art. 27ust. 1  (na zasadach ogólnych) lub art. 30c (podatkiem liniowym) oraz  jako dochód, o którym mowa w art. 24 ust. 15 i 15a  (wynikający z inwestowania składki ubezpieczeniowej w związku z umową ubezpieczenia, związanych z funduszami kapitałowymi).

Kiedy odszkodowanie podlega zwolnieniu od podatku dochodowego? 

Przenieśmy zatem powyższe ogólne uwagi na grunty praktyczne i przeanalizujmy następujący stan faktyczny, który był przedmiotem wydanej przez Dyrektora Krajowej Izby Skarbowej interpretacji indywidualnej (Pismo z dnia 15.09.2020 r., wydane przez: Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, 0115-KDIT2.4011.515.2020.1.ES, Określenie skutków podatkowych otrzymania odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia, http://sip.mf.gov.pl) Wnioskodawca ucierpiał na skutek wypadku komunikacyjnego i doznał szkody w postaci uszkodzenia ciała i rozstroju zdrowia. Winę za zdarzenie przypisano drugiemu uczestnikowi ruchu. Poszkodowany w wypadku wystąpił do ubezpieczyciela sprawcy z wnioskiem o wypłatę odszkodowania w związku z utraconym dochodem powstałym w związku z długą rekonwalescencją. Ubezpieczyciel przyznał podatnikowi odszkodowanie za utracony dochód. W związku z powyższym, zadano organowi podatkowemu pytanie, czy w świetle art. 21 ust. 1 pkt 4 u.p.d.o.f. otrzymane odszkodowanie tytułem utraconego dochodu, należne z tytułu umowy ubezpieczenia OC sprawcy wypadku drogowego, należy wykazać w zeznaniu rocznym i odprowadzić od niego podatek dochodowy od osób fizycznych? Dyrektor Krajowej Izby Skarbowej stwierdził, że wypłacone na rzecz podatnika przez ubezpieczyciela odszkodowania z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej sprawcy wypadku drogowego korzysta ze zwolnienia od podatku dochodowego od osób fizycznych, a zatem nie ciąży na nim obowiązek zapłaty podatku dochodowego od osób fizycznych i wykazania w zeznaniu rocznym tego świadczenia. Podatnik nie uzyskał ww. odszkodowania w ramach działalności gospodarczej ani w związku z prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej, a zatem nie wystąpi tu przewidziany w ustawie wyjątek, wraz z wystąpieniem którego rodzi się obowiązek zapłaty podatku. 

W jakiej sytuacji muszę zapłacić podatek dochodowy?

W interpretacji indywidualnej z dnia 20 kwietnia 2010 r., nr II ILPB1/415-1183/10-6/AP (wydane przez: Izba Skarbowa w Warszawie, Opodatkowanie podatkiem dochodowym od osób fizycznych odszkodowania z tytułu ubezpieczenia autocasco za szkodę dotyczącą składnika majątku w postaci samochodu związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą, http://sip.mf.gov.pl), na wniosek podatnika, przeanalizowano następujący stan faktyczny. Wnioskodawca prowadził działalność gospodarczą opodatkowaną na zasadach ogólnych. W wyniku wypadku drogowego otrzymał odszkodowanie za szkodę dotyczącą uszkodzenia samochodu wykorzystywanego w działalności gospodarczej. W dniu zdarzenia pojazd objęty był ubezpieczeniem autocasco. W wyniku zdarzenia pojazd uległ szkodzie całkowitej. Podatnik zadał więc pytanie, czy odszkodowanie otrzymane za szkody dotyczące składnika majątku w postaci samochodu związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą stanowi przychód z pozarolniczej działalności gospodarczej, podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych?

Stanowisko organu podatkowego, w zaistniałym stanie faktycznym było twierdzące. Odszkodowanie otrzymane od firmy ubezpieczeniowej należy doliczyć do przychodów z działalności gospodarczej. W związku z powyższym, odszkodowanie otrzymane z tytułu ubezpieczenia majątkowego, za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą stanowi przychód z działalności gospodarczej w dacie jego otrzymania zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 12 u.p.d.of. Stosownie bowiem do jego brzmienia, przychodem z działalność gospodarczej są również otrzymane odszkodowania za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą lub z prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej. 

A co z przychodem z tytułu odsetek od otrzymanego odszkodowania ? 

Rozpatrując niniejsze zagadnienie, istotny jest charakter odsetek, a mianowicie, że choć pozostają one w ścisłym związku z należnością główną, to jednak zasadniczo źródło powstania odsetek a długu głównego jest inne. „Roszczenie odsetkowe nie jest częścią składową roszczenia głównego, gdyż opiera się na odrębnym stanie faktycznym oraz odrębnej podstawie materialnoprawnej. Roszczenie o odsetki za opóźnienie jest więc roszczeniem innym niż roszczenie deliktowe” (por. uchwała SN z dnia 31 stycznia 1994 r., III CZP 184/93, publ. OSNC 1994/7-8/155). 

I choć wydawać mogło by się, że wyłączenie z opodatkowania należności głównej oznacza także wyłączenie z opodatkowania również odsetek od tej należności, w rzeczywistości tak nie jest. 

W uzasadnieniu wyroku z dnia 13.02.2020 r. II FSK 833/18 (LEX nr 3015057) Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że wprowadzone w ustawie zwolnienie podatkowe ustawodawca odnosi do otrzymanych odszkodowań lub zadośćuczynień czy kwot z ubezpieczenia majątkowego lub osobowego. Skoro przepisy te nie wymieniają odsetek, to niedopuszczalna jest taka ich wykładnia, która rozszerza zakres zwolnienia również na odsetki. Jeżeli bowiem odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego nie są ani właściwym odszkodowaniem, ani zadośćuczynieniem, to nie mieszczą się w zakresie omawianego zwolnienia podatkowego. 

Wolne od podatku są tylko i wyłącznie odsetki, w sytuacjach wyraźnie wskazanych w ustawie (art. 21 ust. 1 pkt 52, pkt 95, pkt 119, pkt 130, pkt 130a, pkt 130b u.p.d.o.f.). 

Przykładowo, jeżeli będziemy poszkodowanym w zdarzeniu komunikacyjnym i zostaniemy zmuszeni do ubiegania się o wypłatę odszkodowania przed sądem, a następnie na mocy wyroku sądowego zasądzona zostanie nam należność główna wraz z odsetkami – odsetki dotyczące odszkodowania od przyznanej należności głównej stanowić będą przychód podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym (por. Pismo z dnia 14.06.2019 r., wydane przez: Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, 0112_KDIL3-1.4011.102.2019.2.AG, PIT w zakresie zwolnienia przedmiotowego dotyczącego odsetek od odszkodowania, http://sip.mf.gov.pl). 

Podsumowując powyższe rozważania, odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia majątkowego i osobowego, jest zwolnione z opodatkowania. Wyjątkiem od tej reguły, są świadczenia otrzymane w ramach ochrony ubezpieczeniowej w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Musimy pamiętać również, że odsetki za opóźnienie w wypłaceniu odszkodowania, w każdym przypadku, podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym.