Czy brak wyroku karnego uniemożliwia uzyskanie odszkodowania za błąd medyczny?

Uważasz, że Twoja sprawa jest niemalże podręcznikowym przykładem błędu medycznego, ale prokurator umarza postępowanie karne bądź sąd uniewinnia lekarza twierdząc, że nie można mówić o odpowiedzialności karnej lekarza? Zastanawiasz się więc czy to oznacza, że nie możesz ubiegać się o zadośćuczynienie w procesie cywilnym? Uspokajamy – brak wyroku karnego nie przekreśla możliwości ubiegania się o zadośćuczynienie w toku postępowania cywilnego, jednak może je utrudnić.

Postępowanie karne

Postępowania karne w związku z błędem medycznym najczęściej dotyczą przypadków śmiertelnych, aczkolwiek nie zawsze. W sprawach, których skutkiem błędu był uszczerbek na zdrowiu poszkodowani decydują się na złożenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa z różnych powodów. Często nie wiedzą od czego sprawę zacząć, chcą też by prokuratura zabezpieczyła dokumentację medyczną, nierzadko kierują się chęcią pozyskania opinii niezależnego biegłego, a czasami też motywacją jest żądza sprawiedliwości czy chęć uniknięcia kosztów, które wiążą się z inicjacją postępowania cywilnego.

Niezależnie od tego jaka była motywacja zainicjowania postępowania karnego, przebieg takiego postępowania może być różnorodny, podobnie jak i czas trwania. Finałem zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa może być przede wszystkim zarówno odmowa wszczęcia postępowania karnego (gdy brak jest wystarczających podstaw do przyjęcia, że doszło do popełnienia przestępstwa), jego umorzenie (np. gdy czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego bądź też gdy społeczna szkodliwość czynu jest znikoma), albo też skierowanie aktu oskarżenia do sądu (celem rozpatrzenia sprawy przez sąd). Jeżeli sprawa trafi do sądu karnego, sąd ten może uniewinnić sprawcę jak i uznać, że sprawca popełnił dany czyn co uzasadnia wymierzenie mu odpowiedniej kary.

Nadmienić należy, że odpowiedzialność karna lekarza jest uzasadniona, gdy kumulatywnie zostaną spełnione wszystkie przesłanki: (1) lekarz (personel medyczny) dopuścił się postępowania sprzecznego z wiedzą medyczną, (2) skutkiem naruszenia jest uszczerbek na zdrowiu, śmierć, narażenie na utratę życia lub zdrowia, (3) zachodzi związek przyczynowy pomiędzy zachowaniem lekarza a skutkiem nieprawidłowego postępowania, (4) lekarzowi (personelowi medycznemu) można przypisać winę. 

Nie każdy błąd będzie jednak pociągał za sobą odpowiedzialność karną lekarza. Jeżeli nie będzie można np. przypisać lekarzowi winy, bądź też związku pomiędzy zaniedbaniem a skutkiem zaniedbania, lekarz nie zostanie pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a w konsekwencji postępowanie karne zostanie umorzone. 

Wbrew wyobrażeniu poszkodowanych, udowodnienie – wydawałoby się oczywistej – winy lekarza w procesie karnym jest rzeczą bardzo trudną, a czasami nawet niemożliwą. Dlatego też wiele postępowań kończy się umorzeniem postępowania  karnego. 

Wpływ braku wyroku karnego na możliwość dochodzenia zadośćuczynienia w postępowaniu cywilnym

Umorzenie postępowania karnego czy też uniewinnienie w procesie karnym nie jest jednoznaczne z automatycznym brakiem odpowiedzialności cywilnej za błąd medyczny. Do umorzenia postępowania karnego może dojść z przeróżnych powodów, które niekoniecznie muszą mieć przełożenie na odpowiedzialność za błąd medyczny na gruncie prawa cywilnego. 

Tytułem przykładu warto wspomnieć chociażby o przyjmowanej w prawie cywilnym tzw. winie anonimowej czy winie organizacyjnej. Niejednokrotnie zdarza się bowiem, że proces leczenia jest złożony i w jego toku udział bierze wielu lekarzy i pielęgniarek, a w konsekwencji trudno przypisać winę konkretnej osobie. 

W procesie karnym, aby doszło do przypisania odpowiedzialności należy zidentyfikować sprawcę czynu, jednoznacznie przypisać mu odpowiedzialność za dane zdarzenie – w przedstawionej powyżej sytuacji takiej możliwości nie ma. Siłą rzeczy, niemożliwe jest przypisanie odpowiedzialności karnej, co jednak nie wyklucza weryfikacji przesłanek odpowiedzialności cywilnej. 

Warto też dodać, że w przeciwieństwie do procesu karnego, w procesie cywilnym dopuszcza się uprawdopodobnienie związku przyczynowego pomiędzy nieprawidłowym działaniem personelu medycznego a szkodą. Dzięki temu nie wymaga się jednoznacznego wykazania, że dany czyn doprowadził do szkody. W procesie karnym wszystkie przesłanki muszą być udowodnione, co często uniemożliwia czy to skierowanie aktu oskarżenia czy to skazanie oskarżonego. 

Wpływ ukarania lekarza wyrokiem karnym „za błąd medyczny” na postępowanie cywilne

Można przewrotnie zastanowić się nad zagadnieniem, czy skoro umorzenie postępowania karnego nie ma wpływu na przypisanie odpowiedzialności cywilnej, to czy skazanie lekarza za „błąd medyczny” w procesie karnym ma jakikolwiek wpływ na postępowanie cywilne? 

Tu odwołać należy się do przepisu art. 11 k.p.c., zgodnie z którym Ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Oznacza to tym samym, że sąd cywilny związany jest ustaleniem, że lekarzowi przypisano winę za zarzucane mu przestępstwo. W takiej sytuacji w toku udowadniania przesłanek odpowiedzialności cywilnej, pacjent zwolniony jest niejako z konieczności wykazania, że lekarz ponosi winę. 

Czy wszczęcie postępowania karnego jest wymagane przed zgłoszeniem roszczeń w postępowaniu cywilnym?

Warto też zaznaczyć, że aby dochodzić roszczeń na gruncie postępowania cywilnego nie ma konieczności uprzedniego przeprowadzenia i zakończenia postępowania karnego. Postępowania te mogą toczyć się zarówno równolegle, jak też postępowanie cywilne może być wszczęte samodzielnie, a postępowanie karne może w ogóle nigdy nie być zainicjowane. Są to dwa niezależne postępowania i jedno nie warunkuje wszczęcia drugiego. 

Warto pamiętać o terminach

Wszczynając postępowanie karne możemy zapomnieć o upływającym czasie, a warto mieć na uwadze, że postępowanie karne może ciągnąć się nawet latami. I o ile udowodnienie, że lekarz dopuścił się przestępstwa wydłuża termin przedawnienia, o tyle mając na uwadze możliwość zakończenia się postępowania karnego niekoniecznie po naszej myśli, należy kontrolować upływający czas. Termin na złożenie do Komisji ds. zdarzeń medycznych wniosku o ustalenie zdarzenia medycznego wynosi bowiem jedynie rok, a dochodzenie roszczeń od placówki medycznej czy jej ubezpieczyciela możliwe jest w terminie 3 lat od dnia zdarzenia (jeżeli nie dojdzie do ukarania sprawcy zdarzenia).

Jak wynika z powyższego, zakończenie postępowania karnego negatywnie (umorzeniem postępowania) nie przekreśla możliwości ubiegania się o zadośćuczynienie w procesie cywilnym. Warto więc zweryfikować czy na gruncie postępowania cywilnego zaistniały przesłanki do przypisania odpowiedzialności za błąd medyczny.