O ile problem zwrotu kosztów pełnomocnika na etapie postępowania sądowego nie budzi już tak dużych kontrowersji, o tyle w odniesieniu do kosztów, które ponosi poszkodowany na etapie postępowania likwidacyjnego problem ten jest nadal aktualny.
Poniesione przez poszkodowanego koszty wynagrodzenia pełnomocnika stanowią bez wątpienia ubytek w jego majątku. Brak ich pokrycia przez ubezpieczyciela sprawia, że wypłacone przez niego odszkodowanie jest niższe od poniesionej na skutek wypadku szkody, przez co po stronie poszkodowanego nie dochodzi do wyrównania w całości uszczerbku jaki powstał na skutek wypadku.
Przez długi czas Sąd Najwyższy stał na stanowisku, że poszkodowanemu nie należy się w ramach ubezpieczenia OC zwrot poniesionych kosztów pełnomocnika na etapie postępowania likwidacyjnego. Część wypowiedzi SN wskazywało, że koszty wynagrodzenia pełnomocnika poniesione w postępowaniu przedsądowym nie mieszczą się w ramach odszkodowania należnego poszkodowanemu, inne natomiast uznawały, że koszty te nie pozostają w adekwatnym związku przyczynowym z działaniem sprawcy wypadku.
Przełom w sprawie dała uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13.03.2012r. (syg. akt: III CZP 75/11), w której to Sąd Najwyższy przyznał, że w okolicznościach konkretnej sprawy koszty pomocy świadczonej przez osobę mającą niezbędne kwalifikacje zawodowe, poniesione przez poszkodowanego w postępowaniu przedsądowym prowadzonym przez ubezpieczyciela mogą stanowić szkodę majątkową która podlega naprawieniu w ramach obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych.
Obecnie nie ma już wątpliwości co do tego, że koszty zaangażowania pełnomocnika do reprezentowania poszkodowanego w postępowaniu likwidacyjnym stanowią ubytek w jego majątku, który pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z wypadkiem. Jednak zwrot poniesionych z tego tytułu kosztów należy się poszkodowanemu tylko pod pewnymi warunkami, a mianowicie w sytuacji gdy:
-
pomoc prawna była świadczona przez osobę o niezbędnych kwalifikacjach,
-
koszty pomocy były uzasadnione i konieczne,
-
koszty pomocy zostały poniesione.
Niezbędne kwalifikacje pełnomocnika
Poszkodowany może uzyskać zwrot kosztów poniesionej na etapie postępowania likwidacyjnego pomocy, jeżeli ta pomoc świadczona była przez osobę mającą niezbędne kwalifikacje.
Bez wątpienia osobami, które mają niezbędne kwalifikacje zawodowe do świadczenia pomocy w zakresie usług związanych z dochodzeniem roszczeń odszkodowawczych są wykwalifikowani prawnicy, czyli adwokaci i radcy prawni. I wobec tego koszty poniesione na usługi świadczone przez te podmioty będą mogły być uznane – przy założeniu że zostaną spełnione warunki wskazane powyżej – za szkodę podlegającą naprawieniu w ramach ubezpieczenia OC.
Inaczej przedstawia się sytuacja pełnomocników nie będących adwokatem lub radcą prawnym. Najczęściej takimi podmiotami są kancelarie odszkodowawcze tj. podmioty zawodowo trudniące się reprezentowaniem poszkodowanych po wypadkach, czy też rzeczoznawcy samochodowi.
Nie sposób z góry stwierdzić, że te podmioty nie posiadają właściwych kwalifikacji do świadczenia pomocy poszkodowanym na etapie postępowania likwidacyjnego. Jednakże w takich przypadkach każdorazowo i indywidualnie należało by badać, czy poziom wiedzy i umiejętności danego podmiotu jest wystarczający do realizacji jego obowiązków jako pełnomocnika. I na tej podstawie indywidualnie dokonywać oceny jego kwalifikacji jako pełnomocnika na rzecz którego poniesione koszty mogły by być pokryte z ubezpieczenia OC.
Uzasadnione i konieczne koszty
Koszty poniesione przez poszkodowanego na etapie postępowania likwidacyjnego winny być uzasadnione i konieczne. Dla rozstrzygnięcia, czy poniesione przez poszkodowanego koszty pomocy pełnomocnika były uzasadnione i konieczne należy wziąć pod uwagę szereg czynników. Należy przeanalizować sytuację zarówno pod kątem podmiotowym, przedmiotowym, ale też miejscowym i czasowym. W szczególności należy rozważyć kwestię, czy skorzystanie z pomocy pełnomocnika było obiektywnie potrzebne do realizacji i ochrony praw poszkodowanego, a także do jakiego poziomu poniesione przez niego koszty stanowiły wydatek konieczny.
Na uwadze należy mieć sytuację, że postępowanie likwidacyjne jest postępowaniem niesformalizowanym i prowadzonym wewnętrznie przez ubezpieczyciela, a zasadniczy ciężar jego prowadzenia spoczywa na ubezpieczycielu. Na poszkodowanego przerzucony zostaje natomiast obowiązek zgłoszenia wypadku i udokumentowania powstałej na skutek niego szkody.
W tej sytuacji poszukiwanie przez poszkodowanego pomocy u pełnomocnika jedynie celem zgłoszenia szkody, co do zasady nie będzie uważane za uzasadnione z punktu widzenia zwrotu poniesionych kosztów pełnomocnika.
Jednakże w indywidualnych przypadkach nawet i takie usługi mogą być uznane za uzasadnione i konieczne w świetle konkretnych okoliczności sprawy. I tak np. za uzasadnioną do żądania zwrotu koszów należy uznać z pewnością pomoc świadczoną przez pełnomocnika w przypadku gdy:
-
poszkodowany na skutek wypadku stał się fizycznie lub psychicznie niezdolny do prowadzenia sprawy związanej z dochodzeniem roszczeń,
-
poszkodowany stale przebywa poza granicami kraju,
-
poszkodowany jest cudzoziemcem i nie zna języka polskiego lub nie zna prawa polskiego,
-
ale także i takie sytuacje gdy poszkodowany zleca prowadzenie sprawy pełnomocnikowi celem zaoszczędzenia czasu i środków pieniężnych,
Koszty poniesione
Podstawową zasadą zwrotu kosztów pełnomocnika w postępowaniu likwidacyjnym jest to, że koszty te muszą być przez poszkodowanego poniesione. Nie budzi wątpliwości sytuacja, gdy poszkodowany faktycznie realizuje te koszty dokonując tzw. fizycznej zapłaty w formie gotówkowej lub przelewu. Ale w określonych stanach faktycznych za poniesione należy uznać również takie koszty kiedy poszkodowany otrzymuje stosowny rachunek lub fakturę za usługę, a nie zostały one jeszcze przez niego zrealizowane. Już bowiem samo powstanie zobowiązania do zapłaty wynagrodzenia prowadzi po stronie poszkodowanego do zmiany w jego pasywach, którą należy traktować jako szkodę majątkową podlegającą naprawieniu w ramach ubezpieczenia OC.
Podsumowanie
W rezultacie stwierdzić należy, że poniesione na rzecz pełnomocnika przez poszkodowanego w ubezpieczeniowym postępowaniu likwidacyjnym koszty pomocy uznawane są jako szkoda pozostająca w adekwatnym związku przyczynowym z wypadkiem. Jednak zwrot poniesionych z tego tytułu kosztów należy się poszkodowanemu tylko pod pewnymi warunkami, wobec tego nadal należy traktować to bardziej jako wyjątek niż zasadę.