Brak odpowiednich postanowień umownych.
W takiej sytuacji, przede wszystkim należy sprawdzić, czy w Ogólnych Warunkach Umowy (OWU) znajdują się jakiekolwiek postanowienia dotyczące faktur źródłowych. Bardzo często OWU zawiera zapisy o fakturach, bez precyzyjnego wskazania, że w danym przypadku chodzi o ich specyficzny rodzaj. Tymczasem słowo „faktura” nie oznacza tego samego co zwrot „faktura źródłowa” i ubezpieczyciel nie może w sposób dowolny posługiwać się tymi terminami. W omawianej sytuacji, przez słowo „faktura” należy rozumieć dokument potwierdzający wykonanie na rzecz poszkodowanego usługi naprawy pojazdu. Zwrot „faktury źródłowe” oznacza zaś dokumenty dotyczące transakcji pomiędzy warsztatem naprawczym, a dostawcą części. Jeżeli zatem zapisy OWU nie odnoszą się precyzyjnie do faktur źródłowych, to ubezpieczyciel nie może ich interpretować w sposób rozszerzający i na ich podstawie żądać przedłożenia tych dokumentów. W wypadku umowy z konsumentem możliwość taką wprost wyklucza art. 385 § 2 k.c., który nakazuje interpretować na jego korzyść wszelkie niejednoznaczne postanowienia OWU. Jeżeli więc OWU nie upoważnia ubezpieczyciela do formułowania takiego żądania, dla uzasadnienia swojego stanowiska musi on wskazać konkretną podstawę prawną. Tymczasem polskie prawo nie przewiduje obowiązku przedkładania ubezpieczycielowi faktur źródłowych, o cym więcej pisaliśmy w artykule: „Faktury źródłowe w OC”. [1]
Klauzula niedozwolona?
Jeżeli jednak OWU zawiera zapisy dotyczące faktur źródłowych, to czy poszkodowany musi je przedłożyć, aby uzyskać całe należne odszkodowanie? W większości wypadków nie, aczkolwiek każdą sytuację należy oceniać indywidualnie na podstawie okoliczności konkretnej sprawy i sposobu sformułowania postanowień umownych. Z reguły poszkodowany będzie w stanie wykazać, że dane postanowienia OWU stanowią klauzulę niedozwoloną (niedozwolone postanowienia umowne). W takim przypadku, nie będą one wiązać stron umowy ubezpieczenia autocasco. Żądanie ubezpieczyciela do przedłożenia faktur źródłowych będzie więc bezskuteczne. Dotyczy to umów ubezpieczenia zawieranych z konsumentami oraz osobami fizycznymi prowadzącymi działalność gospodarczą lub zawodową.
W art. 385(3) pkt 21 k.c. ustawodawca jako przykład niedozwolonych postanowień umownych wskazał takie, które uzależniają odpowiedzialność kontrahenta konsumenta od wykonania zobowiązań przez osoby, za pośrednictwem których kontrahent konsumenta zawiera umowę lub przy których pomocy wykonuje swoje zobowiązanie, albo uzależniają tę odpowiedzialność od spełnienia przez konsumenta nadmiernie uciążliwych formalności. Tymczasem, spełnienie żądania ubezpieczyciela będzie bardzo trudne, a często nawet niemożliwe. Poszkodowany nie ma bowiem wglądu do faktur źródłowych i nie posiada informacji na temat transakcji między zakładem naprawczym, a dostawcą części. Udostępnienie faktur źródłowych jest więc zależne od woli warsztatu, czyli kontrahenta poszkodowanego.
Żądanie przedłożenia faktur źródłowych może również zostać uznane za wykonywanie umowy w sposób sprzeczny z jej celem społeczno – gospodarczym oraz zasadami współżycia społecznego. Dokumenty te w ogóle nie dotyczą wydatków poniesionych przez poszkodowanego na naprawę uszkodzonego pojazdu. Nie mają one zatem związku z rozmiarem szkody i wysokością świadczenia ubezpieczyciela. Żądanie ich przedłożenia w sposób nieuzasadniony uniemożliwia zatem realizację celu umowy ubezpieczenia autocasco (w szczególności zawartej w wersji warsztatowej), jakim jest naprawienie szkody w pojeździe.